تاریخچه کاغذ
ساخت کاغذ با پاپیروس یا قرطاس
مصريان باستان از نزديک 2 هزار سال پيش از ميلاد، از گياه پاپيروس، که گونهاي از ني است، نوعی کاغذ ميساختند که به همان نام پاپيروس شناخته شد و امروزه به صورت واژهي Paper در زبان انگليسي ماندگار شده است. مصريها ساقههاي پاپيروس را به صورت نوارهاي باريکي ميبريدند و آنها را به گونهاي کنار هم ميگذاشتند که مانند رشتههاي پارچه در هم فرو ميرفتند. سپس، پاپيروس را در آفتاب خشک ميکردند. این کاغذ را در بسیاری از مآخذ قدیمی «قرطاس» خواندهاند.
استفاده از پوست جانداران به عنوان کاغذ
دستکم از هزارهي دوم پيش از ميلاد، آدميان آموختند که ميتوانند از پوست جانوران کاغذ چرمي (پارشمن) بسازند. ايرانيان روي پوست گاو، گاوميش و گوسفند و روميها بر پوست خر وحشي مينوشتند. پوستها پس از دباغي و صيقلکاري به اندازهي نازک و نرم از کار در ميآمدند که در زيبايي و نيکويي شاهکار به شمار ميآمدند.
استفاده از استخوان جانوران به عنوان کاغذ
اعراب بیشتر نوشتههای خود را بر استخوان شانهٔ شتر یا سنگهای نازک سفید یا شاخههای پوست کندهٔ درخت خرما مینوشتند و به دلیل گرانی کمتر از پوست جانوران استفاه میکردند.
تاریخچه کاغذ در ایران
آنچه از مدارك و مستندات تاريخى برمى آيد، اين است كه صنعت كاغذسازى از قرن هفتم هجرى به بعد در ايران وجود داشته و گسترش يافته است. در ایران فعالیت کاغذ سازی اولین بار با تأسیس کارخانه مقواسازی و با استفاده از کاغذهای باطله در سال 1313 شمسی در کرج شروع شد.در سال ۱۳۲۶ هجرى شمسى شركتى با سرمايه گذارى چند تن از جمله «حسن على حكمت»، «دكتر صلح دست» و «ژرژ عيسانيان» تأسيس شد كه خوراك آن كاغذهاى باطله ادارات و سازمان ها و منطقه آن ورامين بود، اما بعد از ملى شدن صنعت نفت اين تلاش ناموفق ماند. در سال ۱۳۴۴ اولين كارخانه كاغذسازى در هفت تپه خوزستان ايجاد شد و در ۱۳۴۶ شركت كاغذ پارس تأسيس شد.ايرانيان که در کار ساختن کاغذ پوستي(پارشمن) تجربههاي زيادي داشتند کوشيدند آن تجربهها را در ساختن کاغذ جديد نيز به کار گيرند. از اين رو، به کاغذ نشاستهي گندم ميزدند که سطح کاغذ را براي نوشتن با جوهر مناسبتر ميکرد.افزودن موادي مانند بذرک، پنبه و کهنه پارههاي کتان به ترکيب کاغذ و همچنين بهرهگيري از خرده پارههاي کاغذ و پارچههاي کهنه که در بهبود کاغذ سودمند بود و شيوهاي از بازيافت نيز بود.کارخانههاي کاغذسازي در جايجاي سرزمينهاي اسلامي ساخته شد، کاغذ ايراني همچنان بهترين کاغذ به شمار ميرفت و بارها در کتابهاي تاريخي از کاغذ سمرقندي و خراساني سخن گفته شده است. براي نمونه، ابننديم از شش گونه کاغذ، که در روزگار او رواج داشته، سخن گفته است: “کاغذ خراساني را از کتان ميساختند و به قولي ساختن آن از زمان بنياميه معمول شد و به قولي در عهد بنيعباس. برخي ميگويند که ساختن این نوع کاعذ قديمي است و برخي آن را چيزي جديد ميدانند.
تاریخچه کاغذ در اروپا
کاغذسازي از شمال آفريقا به سرزمينهاي مسلمان نشين اروپا، يعني جزيرهي سيسيل(صقليه) در ايتاليا و شهرهاي شاطبه و قرطبه در اسپانيا(اندلس) راه يافت و در سال 1276 ميلادي در ايتاليا و اسپانيا به فراواني به کار ميرفت. نخستينبار زايران مسيحي که از زيارتگاهي در اسپانيا بازميگشتند، چند تکه کاغذ ساخت مسلمانان را با خود به مرکز اروپا بردند. پيش از آن، اروپاييها از کاغذ پوستي و پاپيروس براي نوشتن بهره ميگرفتند.